Polska insurekcja - cz. III: Gdy endecja nie była jeszcze endecją

 Historia endecji jest zmitologizowana w podobnym stopniu jak historia komunizmu w Polsce. I nie chodzi mi tylko o czarną legendę endecji, ale bardziej o tym jak sami endecy zafałszowali historię swojego ruchu. Wystarczy spytać zwykłego, szarego endeka, kto jest twórcą jego nurtu, uzyskamy zazwyczaj odpowiedź: Roman Dmowski. Dużo rzadziej, że Jan Ludwik Popławski - postać zasłużona, ale bardzo zapomniana. Jeszcze rzadziej udzielona nam zostanie prawidłowa odpowiedź: Zygmunt Miłkowski (Tomasz Teodor Jeż) i major Ludwik Michalski. To oni, wraz z innymi powstańcami styczniowymi założyli w 1887 r. Ligę Polską - organizację odwołującą się do programu Towarzystwa Demokratycznego Polskiego i mającą dążyć do odbudowy Rzeczypospolitej metodą insurekcyjną. Miłkowski powołał też wówczas w Szwajcarii Skarb Narodowy mający finansować antyzaborcze spiski w kraju. Liga Polska przekształciła się później w Ligę Narodową, w której pierwszoplanowym działaczem był Popławski a w jego cieniu Dmowski. Gdy zajrzymy do broszurek i prasy ówczesnej LN   zobaczymy, że propagowane tam były idee potępiane przez późniejszą endecję: program insurekcyjny o ostrzu silnie antyrosyjskim (Jan Ludwik Popławski pisał, że chciałby znowu zobaczyć w kajdanach rosyjskiego cara na Zamku Królewskim w Warszawie :) oraz radykalne idee społeczne - może nie socjalistyczne, ale wymierzone w konserwatywne ziemiaństwo, fabrykantów a czasem nawet w tych duchownych, którzy kolaborowali z zaborcą. W ówczesnych koncepcjach geopolitycznych wczesnej endecji nie ma śladu przekonania o tym, że to Niemcy są naszym głównym wrogiem. Co więcej, jeszcze w 1903 r. w redagowanym przez Popławskiego lwowskim "Przeglądzie Wszechpolskim" ukazał się artykuł w którym wskazywano, że Polacy powinni się sprzymierzyć z Rzeszą przeciwko Rosji! LN podejmowała również czynne działania wymierzone w carat: m.in. sabotowanie mobilizacji po wybuchu wojny rosyjsko-japońskiej w 1904 r. Gdy znany lojalista abp Popiel wzywał z ambon do poparcia caratu w wojnie przeciwko naszym japońskim sojusznikom, endecka robotnicza przybudówka "Kiliński" wytłukła temu zaprzańcowi szyby w oknach pałacu. Nie powinno być więc zaskoczeniem, że kolporterem propagandy Ligii Narodowej był wówczas Wacław Biernacki - radykalny piłsudczyk, późniejszy wojewoda poleski.

To były już jednak ostatnie podrygi antyrosyjskości w endecji. Ruch zmieniał się od wewnątrz. Po publikacji zdobytego przez wywiad PPS memoriału ks. Immeretyńskiego (dokumentu w którym z wielką pogardą pisano o polskich ugodowcach), konserwatyści-ugodowcy zaczęli przerzucać swoje poparcie na endecję (prawdopodobnie uznając, że z dwóch wielkich nurtów niepodległościowych jest ona mniej szkodliwa dla ich interesów)  i zasilać ją swoimi pieniędzmi. A jak klient płaci, klient wymaga... Przełomem był wybuch Rewolucji 1905 r. Krajowa endecja wysyłała wówczas sprawozdania do Miłkowskiego na podstawie których przyznawał jej pieniądze na działalność niepodległościową. W sprawozdaniach niezmiennie pisano, że endecja prowadzi czynną walkę przeciwko caratowi i przygotowuje się do wybuchu powstania. Jednocześnie Dmowski dogadywał się z carskimi urzędnikami i wojskowymi dezinformując przy tym listownie Miłkowskiego, że Rewolucję w Królestwie wywołało "100 chorych psychicznie Źydów zbiegłych z Cytadeli" (znał osobiście Piłsudskiego i innych przywódców PPS, było to więc celowe kłamstwo). Sfałszowane sprawozdania endeków były zatwierdzane przez komisję, w skład której wchodził m.in. Zygmunt Balicki. I w ten sposób endecy okradali Miłkowskiego i Skarb Narodowy. Miłkowski zorientował się on tym w 1908 r. i odciął endecję od pieniędzy i publicznie potępił jej filorosyjskość.

Czemu endecja wykonała prorosyjską woltę? Dmowski prawdopodobnie uznał, że może się dogadać z Rosjanami  i pomagając im stłumić rewolucję uzyska realną władzę w Królestwie Polskim. Ludzie z Ochrany byli jednak sprytniejsi od niego i został przez nich oszukany. Jak zauważył później Ferdynand Goetel, endecja w 1905 r. stanęła przeciwko polskim robotnikom po stronie carskich żandarmów, niemieckich fabrykantów i żydowskich kamieniczników. (Oczywiście endecy dzisiaj mówią, że chcieli wówczas bronić własności prywatnej i wolnego rynku.  :) Konsekwencją tego było odłączenie się od ugrupowania jego robotniczej i chłopskiej przybudówki oraz grupy radykalnej młodzieży, która utworzyła organizację "Zarzewie". Zarzewiacy planowali m.in. wysadzić w powietrze rosyjski sobór na Placu Saskim w Warszawie. Z ich kadr powstały Polskie Drużyny Strzeleckie, które połączyły się ze Strzelcami Piłsudskiego 6 VIII 1914 r., w dniu wymarszu Pierwszej Kadrowej z Krakowa do Kielc. Później zarzewiacy masowo zasilali kadry sanacyjnego wywiadu wojskowego.

A co zyskał Dmowski na tej wolcie? Niewiele. Jak sam później przyznał, w Dumie nie zdołał nic uzyskać dla Polski. Współpraca z Rosją zakończyła się fiaskiem. Rosyjskie służby na dodatek Dmowskiego upokorzyły załatwiając mu przegraną w wyborach do Dumy w 1912 r. z... żydowskim kandydatem.  Jego geopolityczne rachuby brały w łeb. W czasie I wojny światowej to dobry keiser Willy chciał odbudowy niepodległej Polski z granicami na Dźwinie i Berezynie, dzielącej Niemcy od rosyjskiego niebezpieczeństwa. Moskwa byłaby dla nas po zwycięstwie mniej życzliwa. Gdy Stanisław Grabski wręczał rosyjskiemu generałowi szablę zdobywcy Lwowa (szkoda , że Austriacy, skłonni do wieszania domniemanych rosyjskich szpiegów, nie załatwili temu arcyszkodnikowi gustownej pętli na szyję), generał powiedział mu, że nie chce we Lwowie żadnych polskich organizacji polityvcznych. "Polacy mogą liczyć na autonomię dopiero za Nowym Targiem. Lwów to stara rosyjska ziemia". Gdy w 1916 r. ogłaszano Akt 5 Listopada, endeckie gazety w głębi Rosji, pisały, że o niepodległość Polski walczą tylko niemieccy agenci. Pod względem politycznym endecja zdołała coś wywalczyć dla Polski dopiero po rewolucji lutowej, gdy Francja i Anglia nie musiały się oglądać już na zidiociały carat. Wówczas Dmowski mógł wreszcie zapisać swoją złotą kartę w służbie Polski skutecznie lobbując u aliantów za naszą sprawą. W chwili decydującej w listopadzie 1918 r. historia przyznała jednak rację Piłsudskiemu: to Komendant obejmował władzę na Polską, a Dmowski siedział wówczas w Paryżu bez ludzi na miejscu, w kraju gotowych i zdolnych do uchwycenia losu w swoje ręce. Z pójściem na kolaborację z Rosją wiązał się bowiem bardzo istotny fakt: równanie do rosyjskich standardów mentalnych i co za tym idzie zidiocenie ruchu. Jak mógł bowiem odnieść sukces polityczny ruch, którego prasa zaczęła opluwać naszych przodków pisząc, że naszą walką o niepodległość w XIX w. kierowały "siły wrogie Polakom", wzywając by "pogromami uczcić rocznicę powstania styczniowego" czy też dusząc nastroje insurekcyjne wmawiać Polakom, że zbawi ich bezczynność? Ten rodzaj zidiocenia sprawił, że historia endecji w II RP przyjęła tragikomiczny obrót (kampania nienawiści i  zabójstwo Narutowicza, reakcja na zamach majowy, operetkowy najazd na Myślenice, idiotyczne książki typu "Dziedzictwo"). Z tego zaklętego kręgu wymknęło się jedynie pokolenie wykształcone w patriotycznych, piłsudczykowskich szkołach II RP - pokolenie, które okryło się chwałą w NSZ, NOW, NZW i Konfederacji Narodu - a także w wojennej, londyńskiej endecji (frakcja Bieleckiego). Niestety to pokolenie już de facto odeszło a endecja przybrała twarz Jędrzeja, Macieja i Roehmana Giertychów, Wierzejskiego, Engelgarda czy takich zjebów jak Larkowski czy Krzysztof Zagozda.


Roman Dmowski twierdził, by nie uczyć się historii ruchów, które poniosły klęski. To wyjaśnia dlaczego niewielu endeków zna historię swojego ruchu.

Ps. Czytelnikom chcących zapoznać się dorobkiem wczesnej, insurekcyjnej i antyrosyjskiej endecji a także z jej ewolucją ideową prowadzącą w ostateczności do upadku polecam książkę Władysława Poboga-Malinowskiego "Narodowa Demokracja 1887-1918". Endeccy "historycy" twierdzą, że to stek kłamstw. Problem w tym, że nie mówią, co konkretnie jest tam a kłamstwem a 90 proc. tekstu w tej książce to cytaty z endeckich dokumentów. :)